Eens per jaar herdenken we onze overleden Poolse bevrijders in Oosterhout. Ik heb er al eens eerder over verteld. Als naar het Pools Ereveld op de begraafplaats Leijsenakkers gaat zul je zien dat het hier om zeer jonge Poolse soldaten gaat; tussen de zeventien en begin twintig jaar. Zij hadden jammer genoeg niet het geluk deze strijd te overleven. Deze jonge mannen waren gevlucht na de inval van de Duitsers en de Russen in 1939. De situatie was onhoudbaar en ze waren hun leven niet zeker. Velen zijn na een lange reis in Frankrijk aangekomen alwaar ze al snel weer voor diezelfde Duitsers moesten vluchten naar Engeland. Daar hebben ze in Schotland onder leiding van de Engelsen de First Polish Armoured Division opgericht; de 1e Poolse Pantserdivisie onder leiding van generaal Maczek. Een van die Poolse jongemannen was Michal Salewicz, toen pas achttien jaar oud. In Oosterhout ook wel bekend als Michel Salewicz. Hij overleefde de oorlog en settelde zich in Oosterhout en trouwde daar.

Samen met zijn zoon Wadec en zijn vrouw Ria werd ik met Christel uitgenodigd om naar Polen te komen. Wadec is zeer betrokken als vrijwilliger bij het Maczek Memorial in Breda en is vicevoorzitter van de vereniging 1e Poolse Pantserdivisie Nederland. De delegatie militairen die ieder jaar de Oosterhoutse herdenking bezoekt had ons al een aantal maal uitgenodigd om te komen kijken naar hun museum ter nagedachtenis aan deze jonge mannen. Zo’n bezoek is op dit moment best spannend gezien de situatie in de Oekraïne en aan de Poolse grens met recente raketinslag daar. Toch stonden zij er op dat we langskwamen in hoofdstad Warschau en Zagan in het westen van Polen.

Na de aankomst laat in de middag en een nachtje slapen zou ons eerste bezoek plaatsvinden. Dit was aan het General Command van het Poolse leger. Daar werden we zeer gastvrij ontvangen door generaal Mika, één van de twee hoogste generaals (vier sterren) van het Poolse leger. Zittend in het commandocentrum van het hoofdkwartier kregen we uitleg over de Poolse strijdkrachten. General Command is verantwoordelijk voor de trainingen, faciliteiten en de samenwerking tussen de verschillende onderdelen binnen en buiten het Poolse leger, bijvoorbeeld de legers van de NAVO-landen. En nu bijvoorbeeld ook het trainen van de Oekraïense troepen. Veel later die dag mochten we op een - vanwege de veiligheid van generaal Mika – niet van te voren bekend gemaakte plaats met hem, zijn vrouw en Waldemar, voormalig luitenant-kolonel en onze gids deze dagen, dineren. Daar sprak hij vooral zijn dank uit naar Wadec, die persoonlijk en met zijn stichting in samenwerking met de gemeente Oosterhout het erfgoed van generaal Maczek en zijn Divisie in leven houdt. Hij is trots dat zijn land nu (met steun van de NAVO, waaronder Nederland) net als toen, in de Tweede Wereldoorlog met Maczek en zijn mannen, iets voor Europa kan betekenen. Het was een heel informele en gezellige avond.

Ook bezochten we eerder op de dag de oude stad en het Koninklijk kasteel van Warschau. De oude stad en het kasteel zijn na Tweede Wereldoorlog bijna helemaal steen voor steen opnieuw opgebouwd. De Duitsers hadden na de dappere Poolse opstand in Warschau vele tienduizenden opstandelingen en burgers vermoord en geëxecuteerd, één van de verschrikkelijkste oorlogsmisdaden van de Tweede Wereldoorlog. Het resultaat is verbijsterend. ‘Jullie kunnen ons vermoorden en onze stad wegvegen van de kaart, maar wij zullen dit deel van onze cultuur met de overgebleven inwoners opnieuw laten herrijzen’, moeten ze gedacht hebben.

Maar de Tweede Wereldoorlog is niet de enige droevige gebeurtenis uit de Poolse geschiedenis. Dat werd ons na een rondleiding door het prachtige museum in het Koninklijk kasteel wel duidelijk. Polen is door de tijd heen geteisterd en verscheurd door oorlogen. De landen in Midden-Europa waren vaak (net als nu) het toneel in een clash tussen de verschillende culturen in Europa en zelfs Azië. Aanvallen van de Turken, de Russen, de Zweden en de Duitsers hebben het land in haar geschiedenis vaak zeer gewelddadig getroffen. Dit heeft geleid tot veel verdriet en de aanpassing van haar territoriale grenzen.

De volgende dag bezochten we de 11th Armoured Cavalerie Division in Zagan. Zij hebben het erfgoed van generaal Maczek en zijn divisie geadopteerd en alles in een museum bij de kazerne bijeengebracht. Een klein museum, maar wel van hoge kwaliteit, dat ons het verhaal van de bevrijders en dus ook de vader van Wadec nog duidelijker maakte. We werden er gastvrij ontvangen door generaal Trytek. Hij was de vorige avond van een NAVO briefing uit Brussel terug gekomen. Toch bijzonder dat hij er voor ons was. Later zouden we met hem ook weer de avond afsluiten met een informeel diner op een bijzondere plek.

Tussendoor bezochten we een museum in Zary in het westen van Polen, dicht bij Duitsland. Daar waren studenten op ons aan het wachten. Wadec zou daar een inleiding verzorgen bij de indrukwekkende film over zijn vader die vertoond zou worden. De vader van Wadec had na zijn vlucht uit Polen zijn moeder nooit meer gezien. Hij had met zijn Poolse divisie heel hard gevochten, maar na de bevrijding van Breda werd hem duidelijk dat hij zijn eigen land niet kon bevrijden. Dit omdat het grondgebied door de geallieerden aan de Russische invloedsfeer was toegewezen. Dit betekende dat zijn geboorteplaats vanaf toen Oekraïens en dus Russisch was geworden. Hij had volgens de daar nieuw opgedrongen ideologie zij-aan-zij met de kapitalisten gevochten en zou in dat deel van het land dus zeker niet veilig zijn. Hij had vroeger nauwelijks over de oorlog gesproken, maar nu voor de eerste maal wel. In de film via een indringend interview dat werd afgenomen door de zoon van Wadec’s zus. Een prachtig maar hartverscheurend document over hem en het leven van deze soldaten.

De studenten waren muisstil na afloop. Zelf geconfronteerd met een oorlog aan de grenzen van hun land maakte dit verhaal heel veel indruk op ze. Maar het raakte mij ook stevig. Ook Wadec, die naast me zat, hield het niet droog. En begrijpelijk. Hij had de film al vaker gezien, maar hier in het geboorteland van zijn vader, tussen jongeren die bijna even oud waren als zijn vader toen, kreeg deze film ook voor hem weer een extra lading. Het was een hele indringende en bijzondere bijeenkomst.

Soms heb je het gevoel dat je op een bijzonder moment in de geschiedenis op een bijzondere plek met bijzondere mensen bent. Dat gevoel hadden Christel en ik ook toen we deze reis samen met Wadec Salewicz en zijn vrouw Ria maakten. Ditzelfde gevoel moet de vader van Wadec nog veel meer en op een andere en zeer heftige manier gehad hebben toen hij met generaal Maczek en zijn strijdmakkers door Europa trok om vele landen, steden en dorpen – waaronder Oosterhout en Breda – te bevrijden. Jammer en triest voor hem dat zijn eigen land en dorp daar niet toe behoorden.

Ik wil mede namens Christel Wadec en Ria bedanken voor de bijzondere, intense en gezellige momenten die we samen hebben mogen beleven. Het zijn personen als Wadec die als zeer betrokken vrijwilliger met niet aflatende inzet dit erfgoed bewaken en daarmee ongekende deuren openen; ook op dit niveau. Dit omdat niet alleen wij maar ook onze Poolse vrienden hen daar enorm voor waarderen. Zo zie je maar waar een bijzondere verhaal als dat van Wadec en zijn Poolse vader toe kan leiden.

Mark Buijs,

burgemeester van Gemeente Oosterhout"